Hadîs kitaplarının tasnifi -1-

Hadîs kitaplarının tasnifi -1-



Konularına göre tasnif edilen eserlerin başında “Musannef”ler gelir. Abdürrezzâk İbn-i Hemmâm’ın ve İbn-i Ebî Şeybe’nin “Musannef”leri bunlara misâldir…

 

Hadîs-i şerîf kitapları, hadîsleri rivâyet eden “sahâbî”lerin isimlerine göre tasnif edildikleri gibi, konularına göre de tertip edilmişlerdir. Ayrıca alfabetik olarak da düzenlenmişlerdir. Birinci grup hadîs kitaplarına “ale’r-ricâl”, ikincilerine “ale’l-ebvâb”, üçüncülerine ise “ale’l-ahruf” kitaplar denilmektedir.

Ricâle (râvîlere) göre tasnif edilen kitaplar, “Müsnedler”, “Etrâf kitapları”, “Mu’cemler” gibi kısımlara ayrılır. “Müsned”lerde sahâbîler sıralanırken, Müslümân olmaktaki kıdemleri veya Peygamber Efendimize yakınlıkları gibi bazı kriterler nazar-ı dikkate alınır. Meselâ Ebû Dâvûd et-Tayâlisî’nin “Müsned”i ile Ahmed İbn-i Hanbel’in “Müsned”inde, “Aşere-i mübeşşere” ve “Hulefâ-i Râşidîn”in birincisi olan Ebû Bekr-i Sıddîk (radıyallahü anh) ilk sırayı almıştır.

“Mu’cem”lerde, musannifin hocaları, alfabetik olarak veya kabîlelerine göre sıralanmaktadır. Meselâ İmâm Taberânî’nin “el-Mu’cemü’s-Sağîr” ve “el-Mu’cemü’l-Evsat”ında, bu sıralamayı görüyoruz. Ama “el-Mu’cemü’l-Kebîr”inde ise, müsnedler gibi sahâbîlerin isimleri esas alınmıştır.

Konularına göre tasnif edilen eserlerin başında “Musannef”ler gelir. Abdürrezzâk İbn-i Hemmâm’ın ve İbn-i Ebî Şeybe’nin “Musannef”leri ile İmâm Mâlik’in “Muvatta”ını bunlara misâl olarak zikredebiliriz. Ayrıca “Câmi’ler”, “Sünenler”, “Müstedrekler”, “Müstahrecler” ve “Zevâid kitapları” da, hadîs konularına göre hazırlanan kitaplardır.

Ricâl ve konuları, karma sistem yaparak uygulayan âlimler de olmuştur. Bakî’ İbn-i Mahled’in “Müsned”inde olduğu gibi. Her sahâbînin rivâyetleri, konulara göre fıkhî tertîbe konulmuştur. Bu eser, hem bir müsned, hem de bir musannef vasfında eserdir.

İbnü’l-Esîr el-Cezerî, “Câmiu’l-Usûl” isimli eserinde, bölüm başlıklarını  alfabetik sisteme göre, İmâm-ı Suyûtî de “el-Câmiu’s-Sağîr” adlı kitâbını, hadîslerin ilk kelimelerine göre (alfabetik) şekilde sıralamışlardır.

İmâm Beğavî ise, “Mesâbîhu’s-Sünne” adlı eserinde, hadîsleri kaynaklarına göre bir tasnîfe tâbi tutmuş, “Sıhâh” ve “Hısân” şeklinde sıralamıştır. [Geniş bilgi için bkz. Prof. Dr. İsmail Lutfi Çakan, Hadîs Edebiyâtı, s. 49-51]

Kâtip Çelebî’nin de zikrettiği gibi, ilk “Müsned” sâhibi, 204/819 senesinde vefât eden Ebû Dâvûd et-Tayâlisî’dir. Vekî İbnü’l-Cerrâh, onun,  ezberinden 40.000  hadîsi rivâyet  eden bir ilim dağı olduğunu, Abdurrahmân İbn-i Mehdî, en güvenilir hadîsçi olduğunu, Abdülazîz Dehlevî ise, uzun hadîsleri ezberlemekle meşhur olduğunu ifâde etmişlerdir. Ebû Dâvûd et-Tayâlisî’nin “Müsned”inde 281 sahâbî tarafından rivâyet edilen 2.767 hadîs-i şerîf vardır.

Mekke-i mükerremede, ilk “Müsned”i tasnif eden, “Şeyhu’l-Harem” diye meşhûr olan Ebû Bekir Abdullah İbnü’z-Zübeyr el-Humeydî; Süfyân İbn-i Uyeyne’nin talebesi, İmâm Buhârî’nin hocası, İmâm-ı Şâfiî’nin ders arkadaşı olan güvenilir bir imâm ve hâfızdır. (Bkz. Çakan, Age., s. 53-64) [İnşâallah yarınki makâlemizde de, aynı konuya devam edelim.]