Sadreddîn Hayâvî hazretleri, Azerbaycan’da yaşamış olan evliyânın büyüklerindendir. Şeyh İzzeddîn Türkmânî hazretlerinden icâzet alıp Hayâve’de ilim ve edeb öğretmeye başladı. 1455 (H.860) târihinde Şirvan kasabalarından Kebûd’da vefât etti.
Sadreddîn Hayâvî hazretleri, vefatından kısa bir zaman önce buyurdu ki:
Yeme ve içme bilgisini öğrenmek, ibâdet bilgisini öğrenmekten önce gelir. Yemeye ve içmeye başlarken, (Besmele) okumalıdır. Herkese hâtırlatmak için Besmele, yüksek sesle söylenebilir. Yemek ve içmek sonunda (Elhamdülillah) demelidir. Bunları söylemek ve yemekten önce ve yemekten sonra el yıkamak ve sağ el ile yemek ve sağ el ile içmek sünnettir…
İslâmiyyette, önce çıkan bid’atten biri, doyuncaya kadar yemektir. Her gün et yemek, kalbe sıkıntı verir. Melekler sevmez. Eti az yemek ise ahlâkı bozar… Bitkisel yemek çok iyidir. Nebâtî yemek bulunmayan sofra akılsız ihtiyâra benzer…
Acıkmadan yememeli, doymadan kalkmalı, şaşacak şey olmadan gülmemeli, gündüz sünnet olan (Kaylûle)den fazla uyumamalıdır. Hadîs-i şerîfte, (İyiliklerin başı açlıktır. Kötülüklerin başı tokluktur) buyuruldu. Yemeğin tadı, açlığın çokluğu kadar artar. Tokluk, unutkanlık yapar. Kalbi kör eder. Açlık, aklı temizler, kalbi parlatır. Fâsıklarla, kötülerle birlikte yememeli, içmemelidir. Kaynar yemekleri, örtülü olarak soğutmalıdır. Hadîs-i şerîfte, (Sağ el ile yiyiniz. Sağ el ile içiniz) buyuruldu.
Ekmeği bir eli ile değil, iki eli ile koparmalıdır. Lokma küçük olmalı ve iyi çiğnenmelidir. Sağına, soluna, havaya bakmamalı, lokmasına ve önüne bakmalıdır. Ağzını çok açmamalıdır… Küflü ekmek, kokmuş yemek ve su mekrûhtur. Ekmeğin içini yiyip kabuğunu bırakmak, pişkin yerini yiyip, gerisini bırakmak isrâftır. Kalanı başkası veyâ hayvan yerse isrâf olmaz.
“KENDİ ÖNÜNDEN YE!”
Tabağın kenârından yemek, kendi önünden yemek, sağ ayağı dikip, sol ayak üstüne oturmak sünnettir. Çeşitli meyve bulunan tabağın orta tarafından almak câizdir. Fakat, başkasının önünden almak yine câiz değildir.
Çok sıcak şey yememeli ve koklamamalıdır… Yerken hiç konuşmamak mekrûhtur. Ateşe tapanların âdetidir. Neş’eli konuşmalıdır. Tuz ile başlamak ve bitirmek sünnettir ve şifâdır. İlk ve son lokma ekmekle yapılır ve ekmekteki tuza niyyet edilirse, bu sünnet yerine getirilmiş olur…