Şeyhülislâm Mehmed Emin Efendi

Hayâtîzâde Mehmed Emin Efendi 87. Osmanlı Şeyhülislâmıdır. Medrese tahsilini bitirip, mü­derrislik, İstan­bul Kadılığı, Rumeli Kadıaskerliği yaptıktan sonra Şeyhülislamlığa getirildi. Sonra azle­dilerek Mekke Kadılığına tayin edildiyse de yolda hastalanarak 1160’ta (m. 1747) Şam’da vefat etti. Bir dersinde şunları anlattı:
Bir işi, ibadeti yaparken mezheplerin kolaylıklarını araştırıp, bunlara göre yapmak batıldır. Mesela abdestli kimsenin derisinden kan aksa, Şâfiî mezhebinde abdesti bozulmaz. Hanefî’de bozulur. Yabancı kadının derisine, derisi değse, Şâfiî’de bozulur. Hanefî mezhebine göre bozulmaz. Abdest aldıktan sonra derisinden kan akan ve derisi yabancı kadının derisine değen bir kimsenin bu abdestle kıldığı namaz sahih olmaz. Bunun gibi, bir işi bir mezhebe göre yaparken, ikinci bir mezhebe de uymak söz birliği ile batıldır. Şöyle ki, Şâfiî mezhebine uyarak, başının az bir yerini mesh eden kimseye köpek sürtünse, bu kimsenin Mâlikî’yi de taklit ederek, burasını yıkamadan kıldığı namaz sahih olmaz. Çünkü Şâfiî’de köpek sürtünenin namazı sahih olmaz. Mâlikî’de köpek necis değil ise de, başının hepsini mesh etmesi lâzımdır.
Bir iş yaparken mezhepleri telfîk etmek, yani kolaylıklarını arayıp bunlara göre yapmak, söz birliği ile sahih değildir. Dört mezhepten, hiçbirine uymadan bir şey yapmak da caiz değildir. Sefer ve matar gibi özür olunca, öğle ve ikindiyi ve akşam ile yatsıyı birlikte kılmak Şâfiî’de caizdir. Hanefî’de caiz değildir. Bir Hanefî, seferî iken meşakkat olmadığı halde, öğleyi ikindi vaktinde kılsa haram olur. İkindiyi öğle vaktinde kılsa hiç sahih olmaz. Şâfiî mezhebinde ise, ikisi de sahih olur. Kendi mezhebine göre haraç, yani meşakkat olduğu zaman, kendi mezhebindeki ruhsatla amel etmesi caiz olur. Ruhsat ile de yapmakta meşakkat olursa, başka mezhebi taklit etmek caiz ise de, o mezhepte, o ibadet için farz ve vacip olan şeyleri de yapması lazımdır.  Bir işi, bir ibadeti yaparken başka bir mezhebi taklit eden kimse, kendi mezhebinden çıkmış olmaz. Mezhep değiştirmiş olmaz. Yalnız o işi yaparken diğer mezhebin şartlarına riayet etmesi lazımdır.