Sual: Dini konuda yorum ve kıyas yapabilir miyiz? İlk kıyası kim yapmıştır?
CEVAP
Eskiden müctehid imamlar vardı, onlar, usulüne uygun kıyas yapıyorlardı. Yani dini emirlerini açıklıyorlardı. Bugün müctehid imamlar yoktur. Bugün dinde yorum ve kıyas yapmak çok tehlikelidir. Bugünkü kıyaslar, dini değiştirmek olur. Dinde büyük gediklerin açılmasına sebep olur. Binlerce farklı görüşlerin meydana çıkmasına yol açar. Dinde anarşi meydana gelir. Zaten günümüzde, eski âlimlerin hata ettiği söylenerek, bu anarşi körüklenmektedir. Piyasada birbirini tutmayan binlerce kitap vardır. Hepsi de, yanlış kıyas ve yorumlardan meydana çıkmıştır.
İbni Abbas hazretleri, (İlk kıyas yapan İblis’tir. Kıyası da yanlıştır. Kendi görüşüyle dinde kıyas yapan, şeytanın dostu olur) buyuruyor. Kur’an-ı kerimde mealen buyuruluyor ki:
(Allahü teâlâ, İblis’e “[Âdem aleyhisselam istikametinde bana] secde et emrime, niçin uymadın?” buyurunca, İblis, “Ben, ondan hayırlıyım; çünkü beni ateşten, onu [Âdem aleyhisselamı] çamurdan yarattın” dedi.) [Araf 12]
İblis, ateşin, topraktan daha hayırlı olduğunu sanmış, yanlış kıyas yapmıştır. Hâlbuki Allahü teâlâ, toprağı ateşten üstün yaratmıştır. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki:
(Kendi görüşünüze göre dinde kıyas yapmayın! Çünkü din, kıyas kabul etmez. İlk kıyas yapan İblis’tir.) [Deylemi]
(Dini aklı ile ölçmek kadar zararlı şey yoktur. Böylece helâle haram, harama da helâl denmiş olur.) [Taberani]
İmam-ı Rabbani hazretleri de buyuruyor ki:
Dinin hükümlerini kendi aklıyla anlamak ve aklı ona rehber etmek isteyen, Peygamberliğe inanmamış olur. Onunla konuşmak akıl işi değildir. (1/214)
İbadetlerde kıyas
Sual: Birbirine çok benzeyen iki dinî meseleyi birbirine kıyas edip, bir hükme varabilir miyiz?
CEVAP
İki mesele birbirine ne kadar çok benzerse benzesin, biz kıyas edemeyiz. Kıyası ancak müctehid âlimler yapar. Müctehid âlim de, nassa dayanmadan yapamaz. İmam-ı a’zam hazretleri bunu şu üç örnekle açıklıyor:
1- Namaz, oruçtan daha önemli olduğu halde, hayzlı kadın kılmadığı namazları kaza etmez; fakat tutmadığı oruçları kaza eder. Eğer kıyasla olsaydı, namazlar kaza edilir; oruçlar kaza edilmezdi.
2- İdrar, meniden daha pis olduğu halde, idrar çıkınca abdest almak yeterken, meni çıkınca gusül de gerekir. Eğer kıyas geçerli olsaydı, meni çıkınca değil, idrar çıkınca gusletmek gerekirdi.
3- Kadın, erkeğe göre daha zayıf yaratılışlıdır; ama dinimize göre mirasta kadının hissesi, erkeğin yarısı kadardır. Eğer kıyasla olsaydı, bunun tersi geçerli olurdu. Kadın zayıf olduğu için ona iki, erkeğe bir hisse verilirdi.
Birkaç örnek daha:
1- Namazda imamın okuduğu Fatiha’ya âmin demek namazı bozmazken, başkasının okuduğu Fatiha’ya âmin demek bozar.
2- Namazda birisinin emriyle sağa sola gitmek namazı bozar; fakat biri, kıbleye tam duramamışsa, bunu gören birisinin (Biraz sağa, biraz sola dön) sözüne uyarsa namazı bozulmaz.
3- Kıbleye doğru namaz kılmak farzdır; fakat bir kimse, gerekli araştırmayı yaparak tam ters yöne dursa, namazı sahih olur. Araştırmadan kıbleye doğru dönüp kılsa, namazı sahih olmaz.
4- Oruçlu bir kimse, imsak vaktinden önce veya sonra ihtilam olsa, herhangi bir sebeple yıkanamasa, tuttuğu oruç sahih olur. Cünüp gezme, namaz kılamama günahı ayrıdır. Böyle sebeplerle cünübün oruç tutması sahih olduğu halde, hayzlının oruç tutması haram olur.
5- Bir salih mümin deniz üstünde yürüse keramet ehli denir; fakat bunu fâsık veya kâfir yaparsa, onun yaptığına keramet denmez, istidraç veya sihir denir.
Hazret-i Ali de, (Din, nakle dayanır. Akılla, kıyasla olsaydı, mestin üstünü değil, altını mesh ederdim. Hâlbuki Resulullah mestin üstünü mesh ederdi) buyuruyor.
İslamiyet’te aklın ermediği şeyler çoktur; fakat selim akla uymayan bir şey yoktur. Ahiret bilgileri, Allahü teâlânın beğenip beğenmediği şeyler ve Ona ibadet şekilleri, eğer aklın çerçevesi içinde olsalardı ve akılla doğru olarak bilinebilselerdi, Peygamberin gönderilmesine lüzum kalmazdı. İnsanlar, dünya ve ahiret saadetini kendileri bulabilirdi ve Allahü teâlâ, hâşâ, Peygamberleri boş yere ve lüzumsuz göndermiş olurdu.