Vakıf üniversiteleri, Anayasanın 130. maddesine dayanarak, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun ek 3. maddesi çerçevesinde TBMM onayı ile kurulur ve faaliyetlerini sürdürürler. Ayrı birer tüzel kişiliğe sahip olan bu kurumlar, diğer tüm üniversiteler gibi Yükseköğretim Kurulu’nun denetimine tabidirler.
Vakıf üniversiteleri, vakıflar tarafından kurulan ve devlet kaynaklarının dışında tamamen şahıslar veya kurumlar tarafından desteklenen yükseköğretim kurumlarıdır. 2010’un Eylül ayı itibariyle, TBMM onayıyla faaliyetlerini sürdüren 52 vakıf üniversitesi bulunmaktadır. Türkiye’de kurulu 152 yükseköğretim kurumunun yüzde 34’ünü vakıf üniversiteleri oluşturmaktadır. Bundan 10 yıl önce bu oran yüzde 26 idi.
Türkiye’de 2008-2009 akademik yılında, eğitim gören 2.731.828 yükseköğretim öğrencisinin yüzde 5.4’üne karşılık gelen 147.042 öğrenci vakıf üniversitelerinde eğitim görmekteydi. 2009 yılında yeni girişlerde ise bu oran yüzde 6’ya çıkmıştır. YÖK’ün Yükseköğretim stratejisi raporuna göre, bu oranın 2025 yılında yüzde 16’ya çıkması hedeflenmektedir.
2006 verilerine göre, tüm üniversitelerde görevli 82.250 öğretim elemanının yüzde 9.4’üne karşılık gelen 7.762 akademisyen vakıf üniversitelerinde görev yapmaktaydı. Bugün bu oranın yüzde 12’ye ulaşmış olduğu tahmin edilmektedir. Devlet üniversitelerinde bir öğretim elemanına 17 öğrenci düşerken, vakıf üniversitelerinde bir öğretim elemanına 12 öğrenci düşmektedir. Vakıf üniversiteleri 16.000 akademik 7.000 idari olmak üzere toplam 23.000 personele her yıl 1.5 milyar dolar kaynak istihdamı sağlanmaktadır.
50 vakıf üniversitesinin Türkiye ekonomisine yatırım açısından katkısı 5 milyar TL olduğu rahatlıkla görülmektedir. 2008-2009 yılı verilerine göre, vakıf üniversitelerinin yüksek lisans öğrencileri dahil olmak üzere toplam 49.500 öğrenciye verdikleri tam burs tutarı 884 milyon TL’dir. Vakıf üniversiteleri ayrıca, her yıl eğitime başlayan 55.000 yeni öğrenciden 16.500 öğrenciye tam burs vermekte ve 295 milyon TL tutarında burs dağıtmaktadır.
Dünyanın ilk 500 üniversitesi arasında ülkemizden dört üniversite yer almaktadır. Bunlardan ikisi vakıf üniversitesidir. Önümüzdeki 10 yıl içerisinde bu sıralamada ülkemizden 10 üniversitenin yer alması hedeflenmektedir. Böyle bir durumda bunların en az beşi vakıf üniversitesi olacaktır.